28 Nentori Dita e
flamurit
Nė
dhjetė vjetėshin e parė te shek. XX. shqiptarėt organizuan kryengritje tė
shumta, duke pėrfshirė qytete tė ndryshme. Edhe pėrkundėr
rrethanave tė ndėrlikuara ndėrkombėtare, luftėn pėr ēlirim dhe pavarėsi populli
shqiptar nuk e ndali. Hasan Prishtina, deputeti i Kosovės nė dhomėn e deputetėve
nė Parlamentin osman mė 11 janar 1912, bėri njė diskutim tė fuqishėm nė favor tė
ēėshtjes kombėtare shqiptare. Nga ky diskutim, lindi takimi nė lagjėn Taksim, i
deputetėve shqiptarė, qė paraqet marrėveshjen se pėr Shqipėrin nuk ka tjetėr
mjet vetėm tė fitojė me njė kryengritje tė pėrgjithėshme.
Nė kėtė mbledhje,
si e quajti Hasan Prishtina Komplot i Taksimit, rol vendimtarė luajtėn dy
figura tė shquara tė Kombit, Ismajl Qemali dhe Hasan Prishtina. Nga marrėveshja
e Taksimit, me punėn e patriotėve shqiptarė, nė trojet shqiptare dolėn
besėlidhjet e krahinave, si e Lezhės, Bregut te Matit, Dibrės e tjera, deri te
Kuvendi i Junikut (21-25 maj 1912).
Me inisiativėn e Hasan Pris***nės
aprovohet programi i kryengritjes e qė parashihej 1. Caktimi i kufijėve, 2.
Krijimi i njė administrate shqiptare, 3. Ngritja e flamurit kombėtarė, 4. Njohja
e gjuhės shqipe si gjuhė zyrtare, 5. Nė Shqipėri tė sundojė guvernori shqiptare
i zgjedhur nga pėrfaqėsuesit e popullit, etj. Si dhe pėr zbatimin e kėtyre
kėrkesave tė jenė garantues fuqitė e mėdha. Kėto kėrkesa, de facto, ishin pėr
pavarėsinė e Shqipėrisė. Mirėpo ato nuk u aprovuan nga Porta e Lartė e
Stambollit, prandaj kryengritja e pėrgjithshme shqiptare vazhdoi nė tė gjitha
trojet shqiptare.
Aleanca e shteteve ballkanike qė u krijua dhe u zgjerua
gjatė periudhės mars-shtator 1912 nė lidhje me Perandorinė Osmane, kishte
karakter ēlirimtar, por nė krahasim me trojet shqiptare kishte karakter
pushtues- grabitqar. Secili fqi ballkanik, kishte bėrė planet qė tė shkėpuste
nga njė pjesė tė Shqipėrisė. Pas mobilizimit tė ushtrisė tė Aleancės Ballkanike
nė fund tė shtatorit edhe Porta e Lartė e mobilizoi ushtrine e vet. Mė 8 tetor
1912, Mali i zi i pari shpalli luftė Turqisė, mė 17 tetor Serbia dhe Bullgaria,
ndėrsa njė ditė me vonė edhe Greqia.
Kėshtu filloi Lufta e Parė Ballkanike,
ndėrsa pėr shqiptarėt filloi njė nga periudhat mė tė vėshtira tė historisė.
Pjesa lindore e Vilajetit tė Kosovės (Presheva, Bujanoci si dhe viset tjera) u
detyruan t`i lėnė vatrat e tyre shekullore nga depėrtimi i ushtrisė serbe.
Pėrzėnia nga Sanxhaku i Nis*** kishte mbjellur frikė tek shqiptarėt me masakrat
e egra. Prandaj pjesa dėrmuese e tyre u vendos nė Shkup e rrethinė, ku qėndroi
disa javė. Pas qetėsisė sė krijuar, ata u kthyen nė shtėpitė e tyre, por
pyetja ishte ēka gjetėn nga pasuritė e tyre dhe si e kaluan dimrin. Njerėzit me
bindje se nuk do tė ndodhė asgjė me ta , pėsuan humbje njerėzish, djegje tė
shtėpive, plaēkitje tė pasurive, e shumė ēka tjetėr.
Kur nė rrethanat
diplomatike dhe shtypin evropian filloi tė flitet pėr nevojėn e ndryshimeve
territoriale nė Ballkan, patriotėt shqiptarė vendosėn qė tė marrin njė veprim tė
ri politik, qėllimi i tė cilit ishte tė ruhej tėrėsia e tokave shqiptare dhe tė
mblidhej njė kuvend kombėtarė qė do tė vendoste pėr fatin e saj. Inisiativėn pėr
kėtė veprim tė ri e morėn Ismajl Qemali e Luigj Gurakuqi.
Kuvendi i
Vlorės
Duke mos marrė parasyshė rrethanat, se edhe nė mos arrinin tė gjithė
pėrfaqėsuesit e krahinave tė ndryshme shqiptare, mė 28 nėntorė 1912, nė orėn
14.30, u hap Kuvendi Kombėtarė i Vlorės, nė tė cilin morėn pjesė pėrfaqėsues tė
shtresave tė ndryshme tė popullit shqiptarė. Nė seancėn e parė tė kėtij Kuvendi,
fjalėn hyrėse e paraqiti Ismajl Qemali nė tė cilėn e paraqiti gjendjen e
Shqipėrisė dhe i pėrcaktoi masat e ngutshme qė duhej tė ndėrrmerren. Shqiptarėt
tha ai, nuk harruan as gjuhėn e as kombėsinė e tyre dhe prova mė e mirė janė
pėrpjekjet dhe kryengritjet qė bėnė pa ndėrprerė, e sidomos nė katėr vitet e
fundit pėr tė ruajtur tė drejtat dhe zakonet e tyre. Nė vazhdim, ai tha se:
populli na zgjodhi dhe na dėrgoi nė kėtė tubim historik qė tė ndėrmerret
shpėtimin e atdheut, e shpėtimi i vetėm ėshtė liria. Prandaj, duke mbėshtetur
mbi dėshirat e shenjėta dhe me vullnetin e patundur tė gjithė popullit, dhe me
pėrfaqėsuesit e tij e shpallim Shqipėrin tė mėvetėsuar, tė lirė dhe tė
pavarur.
Nė vazhdimin e punės sė Kuvendit tė Vlorės, mė 4 dhjetor 1912, u bė
zgjedhja e plotė e qeverisė, ku bėnin pjesė: Ismajl Qemali, kryeministėr dhe
ministėr i punėve tė jashtme, Dom Nikollė Kaēori, nėnkryetar, Myfit Bej Libhova,
ministėr i i punėve tė brenshmė, Abdi Bej Toptani, ministėr i finansave, Mehmet
Pashė Dėrralla, ministėr i mbrojtjes kombėtare, Petro Poga, ministėr i arsimit,
Mit`hat Frashėri, ministėr i punėve botėrore, Pandeli Cale, ministėr i
PTT-sė.
Nė Kuvendin e shpalljes sė Pavarėsisė nuk morėn pjesė: Hasan
Prishtina, Idriz Seferi, Nexhip Draga, Sahit Hoxha, e tė tjerė pėrshkak se u
internuan nė burgun e Kalasė sė Beogradit (nė Kalemegdan) dhe u mbajtėn deri nė
prill tė vitit 1913.
Shpallja e Pavarėsis sė Shqipėrisė ėshtė njė nga
ngjarjet mė tė rėndėsishme nė historinė tonė kombėtare. Ajo shėnoi jo vetėm
ēlirimin nga zgjedhja shumėshekullore turke-osmane, por iu dha grusht vendimtarė
pretendimeve territoriale tė shteteve fqinje, edhe pse fatėkeqsishtė nga ajo
ditė e deri mė sot mė se gjysma e trojeve shqiptare mbetėn jashtė kufirit tė
shtetit.
